Werk, inkomen en economie

De Economische Structuurvisie geeft de economische ambities van Zaanstad weer. De groei van het aantal banen staat hierin centraal. Om werkgelegenheidsgroei te faciliteren, is een aantrekkelijk vestigingsklimaat een noodzakelijke voorwaarde. Voor ondernemers zijn ruimte en bereikbaarheid de belangrijkste vestigingsvoorwaarden. Fysieke ruimte wordt onder meer geboden in het Noordzeekanaalgebied (zie programma 4/6.1 Gebiedsontwikkeling). Zowel voor bedrijventerreinen als de detailhandel zijn keuzes en een strategie nodig ter versterking van de ruimtelijke structuur en de kwaliteit. Hiertoe is onder meer het detailhandelbeleid geactualiseerd, met expliciete aandacht voor Zaanstad-Noord en internetwinkelen. Daarnaast is er de nota Grootschalige Detailhandel. Door middel van de gekozen strategie voor bedrijventerreinen en detailhandel, wordt in dit beleid een aanzet gegeven om de regelgeving eenvoudiger te maken om winkel- en kantoorpanden te transformeren.

Daarnaast stimuleren wij ondernemerschap door ruimte te geven en de regeldruk te verminderen. (Zie programma 8/1.2 Vermindering regeldruk).

Het vestigingsklimaat is een belangrijke troef om succesvol acquisitie te plegen. Dit doen wij via twee sporen. De ervaring leert dat een groot deel van bedrijfsverplaatsingen en -uitbreidingen plaatsvindt in de regio. Via spoor 1 willen we de rode loper uitrollen voor ondernemers in de regio door hen te begeleiden bij hun uitbreidings- of verplaatsingsvraag. Wij kijken daarbij vooral naar lokale ondernemers in het midden- en kleinbedrijf (Ambitie 3 / Strategische Agenda Werkgelegenheid). Ook aandacht voor goed onderhoud op bedrijventerreinen, in samenwerking met bedrijfsleven, politie en brandweer, hoort daarbij. Als tweede spoor kiezen wij voor extra inzet op regionale acquisitie van nieuwe (inter)nationale ondernemingen, bijvoorbeeld via deelname aan handelsmissies die aansluiten bij de krachtige sectoren van de stad: food, toerisme en maakindustrie. Hierbij zoeken wij de kracht van samenwerking met partners in de Metropoolregio Amsterdam, zoals Amsterdam Economic Board.

Bedrijven willen zich weer vestigen in Zaanstad. Zo zal het Spaanse Zara een megavestiging (op een na grootste van Nederland) openen in het voormalige V&D-pand. Hiermee is Zaandam de eerste locatie waar een volledige voormalige V&D-vestiging in gebruik wordt genomen.
Zowel door Zara als andere bedrijven die zich in de Zaanstreek willen vestigen mag verwacht worden dat de werkgelegenheid zal toenemen.
De begeleiding van een nieuw bedrijf staat binnen de organisatie wel onder druk. Hoewel we een goede begeleiding ontzettend belangrijk vinden, laat de capaciteit het niet toe om bij iedere nieuwe vestiging een gedegen begeleiding te bieden.

De leegstand van kantoren zal naar verwachting gelijk blijven. Net zoals vorig jaar maken we door middel van sloop en transformatie stappen in het uit de markt halen van kantoormeters. Op deze manier wordt de leegstand in Zaanstad verder teruggedrongen. Zo wordt het kantoor van de Belastingdienst afgebroken en wordt een hotel ontwikkeld op het Ankersmidplein (in de toren van de Rabobank). Tot slot is er ook de wens om van het voormalige Stadskantoor op het Ebbenout een hotel te maken.

De Strategische Agenda Werkgelegenheid is in de uitvoering. De agenda helpt ons om de problematiek rond werkgelegenheid op een meer integrale manier te benaderen. Daarmee krijgen onderwerpen die eerder niet direct economisch waren, zoals de aanwezigheid van internationale scholen in Zaanstad, een economische lading en daarmee een extra dimensie. Daarnaast is ervoor gekozen om te schuiven met het budget. Om beter te kunnen inspelen op de toekomst wordt €25.000 toegevoegd aan het innovatieplatvorm in de ambitie over ‘Verbinding’.

Amsterdam is een ‘booming’ bestemming op de (internationale) toeristische markt. De stad groeit uit haar jasje en is daarom actief op zoek naar mogelijkheden om toeristen beter te spreiden over de regio. Het is voor Zaanstad nú het moment om daarop aan te haken.
De keuze om een stad te bezoeken (of om je er te willen vestigen) wordt - naast praktische overwegingen - vaak gemaakt op basis van het beeld en het gevoel dat mensen erbij hebben. Toerisme, citymarketing en evenementen vormen daarvoor de wegbereiders. Wij moeten dus niet afwachten, maar nu het moment benutten om Zaanstad goed op de kaart te zetten en beter tussen de oren te brengen. Niet alleen bij toeristen, maar ook bij bewoners uit de regio. Zaanstad onderscheidt zich binnen de Metropoolregio door haar eigen unieke cultuurhistorische kenmerken (oudste industriegebied, houtbouw, veenweidegebieden), die samen met Waterland het toeristisch predicaat ‘Old Holland’ hebben meegekregen. Daar ligt onze kracht en die kracht wordt steeds beter (h)erkend. De Zaanse Schans is onze lokale toeristische magneet. Het is zaak om de steeds groeiende stroom bezoekers langer aan onze stad/streek te binden. Met het centrum van Zaanstad, het Hembrugterrein, de Zaan als historische verbinding en de Hotspot Wormerveer hebben wij belangrijke toeristische troeven in handen. Willen wij die ten volle benutten, dan vergt dat een inspirerend verhaal met daaraan gekoppeld een kwalitatief goed toeristisch product. In voorwaardenscheppende sfeer valt er nog veel te verbeteren, zoals op het gebied van verbindingen, verblijfsaccommodaties, kwalitatief goede horeca, arrangementen, musea en evenementen (zie programma 3/1.1 Cultuur). Daarmee stimuleren we niet alleen het toerisme, maar maken we onze stad ook aantrekkelijker voor onze eigen inwoners.

De uitvoering van de lokale uitvoeringsagenda Toersime verloopt goed. Zo is sinds eind mei een VVV open in de chocolade en taartenwinkel Sugarstars op het Stadhuisplein. Door externen wordt deze winkel inmiddels al de ’lekkerste VVV van Nederland’ genoemd.

Doordat de economie aantrekt, gaat het goed met de acquisitie van hotels, verblijfsaccommodaties en arrangementen. Zo is een bouwvergunning voor een hotel in de Rabotoren gepubliceerd en een bouwaanvraag voor de van de Gragt panden aan de Ebbenhout ingediend. Beide hotels krijgen ongeveer 100 kamers.

Het was de bedoeling dat Marketing Zaanstreek op 1 januari 2016 met de nieuwe strategie aan de slag ging. Door veranderende wetgeving bleek echter dat de Zaanse Marketing Europees moest worden aanbesteed. Daarom heeft de huidige Stichting Marketing Zaanstreek een tijdelijke opdracht tot eind 2016 gekregen om de marketing voor dit jaar vorm te geven. Tegelijkertijd is gestart met een aanbestedingstraject. De verwachting is dat de nieuwe marketingpartij op 1 januari 2017 van start zal gaan.

Zaanstad heeft in de eerste helft van 2016 vier riviercruiseschepen ontvangen.
Daarnaast zijn bestaande bootverbindingen gecontinueerd en zijn er vier nieuwe gerealiseerd, namelijk de directe Zaanexpress van Amsterdam CS naar de Zaanse Schans. Volgend jaar vindt een aanbestedingstraject plaats, zodat de bootverbinding ook op de lange termijn kan blijven varen.

Een goede relatie met werkgevers is van groot belang, omdat zij de banen hebben waarmee burgers zelfstandig in hun levensonderhoud kunnen voorzien. Wij zoeken werkgevers actief op en vragen hen vacatures, ook voor leerwerkbanen en werkervaringsplaatsen, bij ons te melden. Daarnaast hebben wij het Regionaal Werkbedrijf Zaanstreek-Waterland opgericht in samenwerking met onder andere werkgevers. De gemeente neemt als werkgever ook zelf haar verantwoordelijkheid door 5% van haar personeelsbestand beschikbaar te stellen voor mensen met grote afstand tot de arbeidsmarkt.

Bij inkoop wordt een maatwerk Social Return On Investment (SROI)-eis toegepast variërend van 2 % tot 5% over de opdrachtwaarde of gerealiseerde omzet. Deze waarde dient de opdrachtnemer te besteden aan het plaatsen van werkzoekenden op arbeids-, uitzend- of detacheringscontract, leerwerkbanen, stages en werkervaringsplaatsen. Naast WWB’ers kunnen door de inzet van het instrument social return ook werkzoekenden uit andere categorieën (WW, Wajong, SW) worden geplaatst bij opdrachtnemers. Lukt dat niet, dan kijken wij naar andere vormen om social return invulling te geven.
Wij leveren de best passende kandidaat uit onze regio aan de werkgever. Wij nemen de werkgever werk uit handen, denken mee en adviseren hem, nemen risico’s en andere belemmeringen weg en bieden waar nodig financiële ondersteuning op maat. Wanneer vraag en aanbod niet met elkaar in lijn zijn, onderzoeken wij hoe dit beter kan.

Ondanks betere resultaten in de uitstroom naar werk zien we het aantal uitkeringen toenemen. Dit is een landelijke trend. Het grotere aantal uitkeringsaanvragen vindt voor een deel zijn oorsprong in omstandigheden op de arbeidsmarkt. Maar voor een even groot deel zijn er sociale oorzaken: verhuizing, beëindiging van huwelijken of andere bronnen van inkomen die maken dat meer mensen dan verwacht een beroep moeten doen op inkomensondersteuning. Als de trend zich op deze manier door ontwikkelt, is de verwachting dat het aantal uitkeringen uitkomt op 4.300 aan het einde van dit jaar. Die ontwikkeling is zorgwekkend. Het is namelijk een indicatie dat niet iedere Zaankanter zomaar profiteert van de aantrekkende economische groei. Dat maakt het des te belangrijker dat we bij onze inzet op Participatie de juiste combinatie vinden tussen passende ondersteuning voor diegenen die dat nodig hebben en het stimuleren van de groei van het aantal arbeidsplaatsen. Het fundament voor die wisselwerking hebben we gelegd met het vaststellen van de Strategische Agenda Werkgelegenheid en het Programma Participatie.

De omgang met werkgevers is intensiever dit jaar. Er wordt meer ingezet op de benadering, het onderhouden van de relatie, het aangaan van nieuwe contacten en de dienstverlening, zodat de werkgever wordt ontzorgd. Mede hierdoor zijn al194 mensen aan een baan geholpen en hebben wij in het eerste half jaar 134 nieuwe werkgevers bezocht.

De samenwerking in de regio Zaanstreek-Waterland is aanzienlijk verbeterd. Met name op het dossier Baanstede is een bestuurlijke doorbraak gerealiseerd, die een nieuw perspectief op de samenwerking in Zaanstreek-Waterland biedt. De acht gemeenten in Zaanstreek Waterland gaan werken aan de omvorming van SW-bedrijf Baanstede , (voor meer informatie: zie paragraaf 2.2), wat moet leiden tot een Participatiebedrijf, waar werkgeversdienstverlening ook onderdeel van zal zijn. Purmerend en Zaanstad delen het eigenaarschap van dit bedrijf. De zes andere gemeenten hebben aangegeven diensten te willen inkopen als dat nodig blijkt. Hiermee is ruimte ontstaan om te werken aan andere vormen van samenwerking, waarin er lokaal gedaan kan worden wat nodig is en regionaal wat beter is.

Het inzetten van werkgeversinstrumenten lijkt steeds minder nodig. De indruk bestaat dat de werkgever ziet dat het verschil wordt gemaakt door goede begeleiding en zij vragen hier dan ook steeds vaker om.

Gemeente Zaanstad zet zich in op preventie zodat wij mensen vroegtijdig kunnen ondersteunen. De Pilot Max WW is gestart om werkzoekenden vroegtijdig naar werk te begeleiden. Op deze manier is geen beroep op bijstand nodig. Door deze pilot zijn in het eerste kwartaal zestien mensen in de WW geholpen, waardoor zij geen uitkering hoefden aan te vragen.

Met de komst van de Participatiewet als onderdeel van de drie decentralisaties zijn de zorgtaken van de gemeente uitgebreid. Ook in het kader van arbeidsparticipatie krijgen wij extra taken, omdat de gemeente verantwoordelijk is geworden voor de arbeidsmarkt toeleiding van mensen met een arbeidshandicap. Tot nu toe was de gemeente verantwoordelijk voor de arbeidsvoorziening van arbeidsgehandicapten in het kader van de Wet Sociale Werkvoorzieningen (WSW). Uit de ervaring van ons SW-bedrijf BaanStede weten we inmiddels dat arbeidsgehandicapten niet zomaar op een vacature te plaatsen zijn. Voor die doelgroep is veel meer nodig. Tegelijkertijd beseffen we ook dat de expertise van BaanStede bij kan dragen aan het vergroten van de arbeidsparticipatie van Zaankanters met een grote afstand tot de arbeidsmarkt.

Dat inzicht maakt dat we de transitie van BaanStede in een ander licht bezien. Met de gemeenten in de regio Zaanstreek-Waterland zijn we aan het nadenken wat daarvan de consequenties kunnen zijn voor BaanStede. De Zaanse inzet is het realiseren van een voorziening die één aanpak biedt voor het verbeteren van de arbeidsparticipatie van die mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Deze voorziening moet enerzijds een beschutte werkplek bieden voor die mensen die dat nodig hebben. Anderzijds moet het een leerwerkomgeving bieden voor die mensen die door omstandigheden lange tijd niet in staat zijn geweest om te werken en weer arbeidsritme op willen doen. Ten slotte streven we ernaar dat deze voorziening ook in staat is om de match van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt te verzorgen. Zo kunnen we blijven inzetten op een inclusieve arbeidsmarkt waarbij zo veel mogelijk Zaankanters op reguliere banen kunnen participeren.
Wij gebruiken de ervaring van BaanStede met beschut werk om, in samenwerking met de Sociale Wijkteams, te komen tot één voorziening voor beschut werk en arbeidsmatige dagbesteding. Samen met de arbeidsmarktregio Zaanstreek-Waterland werkt Zaanstad aan de realisatie van participatieplekken voor mensen die zijn aangewezen op een beschutte werkomgeving. Dit doen wij vanuit de visie dat de nieuwe plek voor beschut werken een plek in de maatschappij biedt waar mensen een betekenisvolle dagbesteding hebben of waar mogelijk werken onder specifieke omstandigheden. Bij de uitvoering leggen wij prioriteit bij (de route naar) loonvormende arbeid.

Samen met de gemeente Purmerend werken wij aan het opzetten van een Participatiebedrijf. Het is de ambitie om dit bedrijf er 1 januari 2018 zijn deuren te laten openen. Doel is te komen tot een Participatiebedrijf met die ondersteuning om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt integraal te benaderen. In deze integrale benadering worden de ouwe SW-voorziening geïntegreerd en samen gevoegd met een leerwerkvoorziening en een brede werkgeversbenadering.

Samen met zorgpartijen wordt er gekeken naar nieuwe vormen van ondersteuning op het snijvlak van dagbesteding en beschut werk. In samenspraak met de betrokkenen zijn vijf initiatieven ontwikkeld waarmee wordt geëxperimenteerd. Concreet betekent dit dat we in het najaar beginnen met een project om initiatieven de ruimte te geven, zodat we 24 plekken kunnen realiseren.

Zaanstad vraagt iedereen met een uitkering daar naar vermogen iets voor terug te doen. Voor mensen met arbeidsvermogen betekent dit, dat zij zich inzetten voor de terugkeer naar de reguliere arbeidsmarkt of dat zij de loonwaarde inzetten die ze wél hebben.
Ook mensen die (nog) niet op de reguliere arbeidsmarkt aan de slag kunnen, doen iets terug voor hun uitkering. Zij kunnen op diverse manieren maatschappelijk participeren, bijvoorbeeld in de vorm van vrijwilligerswerk, een participatieplaats, mantelzorg, dagbesteding of op de nieuwe beschutte participatieplekken.
Omdat wij de prioriteit leggen bij re-integratie naar de reguliere arbeidsmarkt én omdat we uitgaan van de eigen verantwoordelijkheid van iedereen, zetten we het wettelijke instrument ‘tegenprestatie’ in Zaanstad alleen in als een sluitstuk. Wij beginnen met afspraken over re-integratie met de mensen die naar de arbeidsmarkt kunnen terugkeren. Of met afspraken over maatschappelijke participatie met mensen voor wie dat (nog) niet aan de orde is. De nadruk ligt op het vrijwillig leveren van een bijdrage aan de samenleving. Wij zetten het wettelijke instrument ‘tegenprestatie’ pas in als mensen niet uit zichzelf, naar vermogen, op een of andere wijze participeren en daarmee iets terugdoen voor hun uitkering.

Er is dit jaar hard gewerkt om de mensen uit ons klantenbestand (inwoners met een uitkering) te spreken. En met succes, het bestand is nu in beeld. Hierdoor is duidelijker wat mensen met een uitkering kunnen doen aan maatschappelijke participatie.

Zaankanters zijn over het algemeen maatschappelijk betrokken en dit blijkt uit het feit dat ook in de eerste helft van 2016 geen formele tegenprestatie is opgelegd. De tegenprestatie is het sluitstuk en wordt alleen ingezet als iemand niet uit eigen beweging actief wil zijn. Dit zegt naar ons idee iets over de motivatie van de burger om echt iets te willen doen in onze stad.

De jeugdwerkloosheid is hoog. Jongeren die voortijdig zonder diploma van school gaan, komen vaak niet of heel moeilijk aan het werk. Zaanstad vindt het belangrijk om starters op de arbeidsmarkt een goede start te bieden (Ambitie 5 van de Strategische agenda werkgelegenheid). Om die reden hebben wij ons op 30 maart 2015 verbonden aan ‘Samen naar een werkende toekomst’, de aanpak Jeugdwerkloosheid van Ministers Asscher en Bussemaker. Zaanstad werkt als ambassadeur van deze aanpak in 2015 een aanpak uit om samen met onderwijsinstellingen en werkgevers maatregelen te treffen om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren. In 2016 geven we uitvoering aan die aanpak. Tevens zoeken wij naar alternatieve voorzieningen voor jongeren wanneer de weg terug naar school is afgesloten en de stap naar regulier werk nog te groot is. Daarnaast kijken wij samen met scholen en werkgevers naar de arbeidsmarktrelevantie van het huidige onderwijsaanbod.

In de eerste helft van 2016 zijn in totaal 37 jongeren begeleid naar een baan en 15 Social Return On Investment (SROI) plekken. Daarnaast zijn we druk bezig om uitvoering te geven aan het actieplan ‘Samen naar een werkende toekomst’.

Hoewel de gemeente bezig is om vroegtijdige school uitval te voorkomen, zien we dat er nog meters moeten worden gemaakt. Hiervoor willen we graag met scholen samen nadenken over hoe we het beste kunnen aansluiten bij de jongeren en hoe zij denken dat we samen uitval kunnen voorkomen/verminderen. Hier willen we na het reces mee starten.

Om scholen en bedrijven bij elkaar te brengen, is de gemeente bezig om een Food Innovatie-event te organiseren. Om deze twee groepen verder te verbinden, zetten we sterk in op het netwerk Arbeidsintegratie. Op deze manier versterken we de aansluiting tussen scholen en bedrijven.

We verstrekken een uitkering aan wie dat nodig heeft. Dat doen wij tijdig en efficiënt en met een dienstverlening die gericht is op maatwerk. Een rechtmatige inkomensverstrekking stoelen wij daarom op drie pijlers: een duidelijke vraagverheldering, het bevorderen van naleving bij de inwoner die een uitkering nodig heeft en een snelle signalering van onrechtmatige uitkeringssituaties. Wij investeren in het kennen van onze klanten en in informatieoverdracht. Dat doen we mede vanuit de gedachte dat iemand die zich gekend weet eerder geneigd is de regels na te leven. Daarvoor is het ook van belang dat die regels vooraf helder en duidelijk zijn voor de persoon voor wie die regels gelden. Ten slotte is een snelle signalering van onrechtmatige uitkeringssituaties de sluitpost van ons handhavingsbeleid. Ons streven is om onrechtmatige situaties binnen zes maanden nadat ze ontstaan zijn in beeld te hebben. Hierdoor blijven de gevolgen van de onrechtmatige situatie voor alle betrokkenen zo klein mogelijk.

De organisatie heeft zichzelf bij het maken van de begroting een nieuwe indicator benoemd. Hiermee willen wij meten hoe effectief wij zijn op preventieve handhaving. De gedachte is dat door preventief te handhaven de organisatie haar klanten beter leert kennen waardoor beter ingezet kan worden op voorlichten en uitleg van de regels. Hierdoor kan er sneller gesignaleerd worden of een uitkeringssituatie onrechtmatig is. Onze ambitieuze doelstelling om binnen zes maanden fraude te signaleren lukt nog maar voor een kwart (27%). Ruim 60% hebben we binnen een jaar gesignaleerd. Hoewel bijna alle signaleringen binnen zes tot negen maanden gebeurt, blijven wij streven naar een 100% score voor onder de zes maanden.

Het preventiequotum is gestegen. Dit betekent dat meer aanvragen om een uitkering worden afgewezen omdat er geen recht op inkomensondersteuning bestaat. In de eerste helft van 2016 zijn er in totaal 708 aanvragen geweest. Hiervan zijn er 67 afgewezen.

Al het extra werk dat op ons afkomt, heeft ook hier zijn weerslag op de organisatie wanneer het gaat over preventieve handhaving. De inzet op het goed informeren en heldere communicatie zou beter kunnen.